Kripto Sektöründeki Dönüm Noktalarının Bir Özeti
İnovasyonun görkemli bir örneği olan kripto paralar, son on yılın en hızlı büyüyen ve en iyi performans gösteren varlık sınıfı haline geldi. Gelişen kripto piyasasının geçmişine bir göz atalım ve ne kadar yol kat ettiğimizi görelim.
2000'li yıllar: Bitcoin'in Başlangıcı
Bazıları kriptonun gelişimine Satoshi Nakamoto'nun ön ayak olduğunu düşünse de, Nakamoto aslında ilk kez 1976 yılında iki Stanford akademisyeni tarafından kamuoyuna tanıtılan herkese açık anahtar kriptografisi ve 1980'lerde Amerikalı kriptograf David Chaum tarafından keşfedilen elektronik para kavramından esinlenmiştir. 1990'larda anonim, yetkin bir dijital para sistemi oluşturmak için çeşitli girişimler oldu ve bunlar kripto paraların geleceğini şekillendirmeye yardımcı oldu.
Ancak Bitcoin'den önce küresel finans sistemini altüst eden bir başka unsur daha vardı: "dot-com balonu". Bugün çok aşina olduğumuz internet, bir zamanlar hayat değiştiren bir yenilikti ve ABD'deki konut piyasasındaki aşırı spekülasyon ve dünyadaki diğer finansal istikrarsızlıklarla birleştiğinde 2008'deki Büyük Finansal Krizi tetiklemişti. Aynı yıl Bitcoin ortaya çıktı ve akla gelebilecek her şekilde özgürlüğün peşinde koşarak bu sorunu çözmeye çalıştı.
2008 - 2009: Bitcoin Ağı
Nakamoto, Bitcoin.org alan adını satın aldı ve 2008 yılında Bitcoin white paper'ı burada yayınladı. Bu makale, sınırlı sayıda (21 milyon) token arzına sahip bir "eşler arası elektronik para sistemi" olan Bitcoin Ağı için Proof-of-Work (PoW) (Çalışma Kanıtı) konsensüs sistemini açıklamaktadır. Genesis bloğu 2009 yılında kazılmış ve 50 Bitcoin dolaşıma girmiştir. Genesis bloğunda şifrelenmiş bir mesaj 2008 mali krizine ve hükümetlerin bankaları nasıl kurtardığına atıfta bulunuyordu. Nakamoto aynı zamanda 12 Ocak 2009 tarihinde ilk Bitcoin işlemini gerçekleştiren kişidir.
O yıl Bitcoin meraklılarının önündeki engellerden biri, tüketilen bilgisayar gücü ve enerji miktarıyla ortaya çıkan zorlu Bitcoin madenciliğiydi. Bitcoin madenciliği son derece güçlü GPU'lara sahip özel donanım makineleri gerektirir; PoW'un bu doğal özelliği ağın güvenli ve adil olmasını sağlarken aynı zamanda Bitcoin'i çevresel eleştirilerin hedefi haline getirir.
2010: Bitcoin Pizza Günü
Bitcoin için - ve belki de tüm kripto piyasası için - önemli bir olay 22 Mayıs 2010'da Florida'da bir adamın iki Papa John's pizzası için 10.000 BTC ödemesiyle meydana geldi. Bu, Bitcoin tarihinde yapılan ilk ticari işlemdi; ancak unutmamak gerekir ki ilk iki kripto borsası olan BitcoinMarket.com ve Mt.Gox, bu yılın başlarında kurulmuş ve 0,03$/BTC fiyatla ilk halka açık Bitcoin işlemini başlatmıştı.
Satoshi Nakamoto, Aralık 2010 civarında gizemli bir şekilde ortadan kayboldu. Yıllar boyunca birçok kişi Nakamoto olduğunu iddia etmiş, ancak gerçek kimliği hiçbir zaman ortaya çıkmamıştır.
2011-2014: Her Şeyin İlki
Bu dönemi, yavaş yavaş yeni kavramların geliştirildiği ve rafine edildiği, kripto dünyasının sıçrama tahtası olarak düşünebilirsiniz.
2011: İlk Altcoinler
Bitcoin kamuoyunun dikkatini çekmeye başladığında, şu anda altcoinler olarak bilinen, Bitcoin’e alternatif bazı tokenler çıkarıldı. Resmi olarak kabul edilen ilk iki altcoin, her ikisi de Bitcoin kaynak kodundan çatallanan ve bugün hala aktif olan, Vincent Durham tarafından geliştirilen Namecoin (NMC) ve Charlie Lee tarafından geliştirilen Litecoin (LTC) idi. Litecoin şu anda piyasa değerine göre en büyük 20. kripto para birimidir.
En eski kripto cüzdanları BitPay ve Electrum adlı yazılım cüzdanlarıdır. Bugün itibariyle, Electrum yalnızca Bitcoin’i desteklemeye devam ederken, BitPay yıllar içinde hizmetlerini diğer kripto para birimlerini destekleyecek şekilde genişletti.
2011 yılı aynı zamanda Bitcoin'in fiyat artışında yeni bir dönüm noktası oldu ve birbiri ardına USD, EUR ve GBP pariteleri oluşturuldu. WikiLeaks'in Bitcoin ile bağış kabul etme kararının ardında yatan neden de bu olabilir.
2012: İlk BTC yarılanması
Bitcoin'in sınırlı arzına ek olarak, Bitcoin'in tasarımı, önceden programlanmış bir özellik ile kıtlık teorisini pekiştirmektedir: Yaklaşık olarak dört yılda bir gerçekleşecek olan Bitcoin y arılanması . Blok emisyonu, blok başına 50 BTC'den 25 BTC'ye düşürüldü ve bu da BTC fiyatının 28 Kasım 2012'de 12 USD’den bir yıl sonra 1,217 USD seviyesine çıkarak on’un katları ile artmasına katkıda bulundu. Bitcoin yavaş yavaş ilgi çekmeye başladı ve Bitcoin Vakfı'nın (Bitcoin Foundation) kurulmasına yol açtı. Rekor bir seviye olan 1,000 satıcı, BitPay aracılığıyla BTC ödemelerini kabul etmeye başladı.
Coinbase, 600.000 USD toplamayı başardı. Mihai Alisie ve Vitalik Buterin tarafından kurulan Bitcoin Magazine, aynı yıl ilk sayısını yayımladı.
Devlet benimsemesiyle ilgili olarak Estonya, dijital kimlik projesi için blokzincir teknolojisini kullanan ilk ekonomi oldu.
2013: İlk ICO
2013, Bitcoin'in 1,000 USD'yi aştığı ve Reddit'in altın üyelik için BTC ile ödemeyi kabul ettiği dikkate değer bir yıl oldu. Darknet pazarı Silk Road kapatıldı ve FBI tarafından 26.000 BTC’ye el kondu. Ekim ayında Kanada'nın Vancouver kentinde Bitcoin'i nakde çeviren ilk Bitcoin ATM'leri kuruldu.
En önemlisi, Mastercoin'in (OMNI) başarılı bir şekilde fon toplamasıyla ortaya çıkan ve ICO olarak bilinen yeni kitle fonlaması türüydü. Proje, platformlarını geliştirmek için çoğu bitcointalk.org forumu üyelerinden olmak üzere 4,740 (yaklaşık 500.000 USD) Bitcoin aldı. Mastercoin'in kurucuları, fikirlerinin sonraki yıllarda çok sayıda blok zincir projesi için bir trend oluşturduğunu ve bir dereceye kadar iki yıl sonra Ethereum'un ortaya çıkmasının yolunu açtığını bilmiyorlardı.
2014: İlk NFT ve Stablecoinler
2014 yılının başlangıcı, dünyadaki işlemlerin %70'ini kapsayan orijinal Bitcoin borsası Mt.Gox'un saldırıya uğraması ve iflas başvurusunda bulunması nedeniyle oldukça kasvetliydi. 850.000 Bitcoin (o sırada 460 milyon USD) bu olay nedeniyle kaybedildi ve bu, dikkatsiz kripto kullanıcılarının uyanmasını sağladı. Bu olay, Bitcoin fiyatında %50'lik bir düşüşe neden oldu; insanlar dikkatlerini diğer blok zincir uygulamalarına kaydırmaya başladı - NFT’ler, stablecoinler, gizlilik coin’leri ve donanım cüzdanları.
- Ocak 2014: İlk gizlilik coin'i, yani işlem akışını gizlemek için tasarlanmış bir coin olan DASH (orijinal adıyla XCoin), Bitcoin'in bir çatalı olarak oluşturuldu.
- Mayıs 2014: İlk NFT olan "Quantum", dijital sanatçı Kevin McCoy tarafından Namecoin blok zincirinde mint edildi.
- Temmuz 2014: BitShares blok zincirinde çıkarılan bir token olan bitUSD, stablecoin terimini değerini USD gibi yerel para birimlerinin piyasa değerine sabitleyerek tanımlamıştır. Aynı ay duyurulan bir başka buluş da Trezor'un kripto için ilk donanım cüzdanı olması ve hemen ardından Ledger'ın piyasaya sürülmesiydi. 42 gün sonra Ethereum, 31.591 Bitcoin toplayarak ayı tamamladı;
- Eylül 2014: NuBits, oluşturulan ikinci stablecoin oldu. Eylül 2014'te ABD Emtia Vadeli İşlemler Komisyonu (CFTC) tarafından onaylanan ilk borsa dışı Bitcoin swap işlemi de gerçekleşti.
- Kasım 2014: Tether, ilk %100 gerçek varlık destekli stablecoin olan USDT'yi çıkardı.
Piyasadaki kafa karışıklığından etkilenmeyen ve aralarında Stripe, Paypal, Dell ve Microsoft vb. gibilerinin de aralarında bulunduğu çok sayıda şirket yeni Bitcoin ödeme seçeneğini duyurdu.
2015-2018: Kripto Para Birimlerinin Yükselişi
Çok sayıda ekip, Ethereum'un halefi olmayı hedefleyerek ICO'lar aracılığıyla kripto para birimi projelerinin geliştirilmesine ön ayak oldu.
2015: Ethereum'un Kökeni
Ethereum'un ilk mainnet’i (ana ağı) Frontier, 2015 yılında yayına girdi. Bu, Vitalik Buterin ve ekibinin whitepaper'larını sunmalarından yaklaşık iki yıl sonrasına tekabül ediyor. Ardından, akıllı sözleşmelerin ve daha çeşitli blokzincir uygulamalarının doğuşu için kesinlikle kritik öneme sahip olan ERC-20 token standardı önerisini ortaya koydular. Ethereum'un fiyatı 1$’ın altında kaldı, ancak yatırımcıların hepsi projenin sınırsız potansiyeli konusunda hemfikirdi.
Coinbase'in ABD'deki ilk düzenlenmiş kripto borsası olması ve ABD merkezli bir başka borsa olan Gemini'ın faaliyete geçmesi nedeniyle bu yıl genel olarak kripto para birimleri için olumlu bir yıl oldu. Bitcoin, The Economist'in kapağında yer aldı ve "Güven Makinesi " olarak anıldı ve bir ödeme sağlayıcı olan Stripe'ın satıcılar için BTC ödeme entegrasyonunu başlatmasıyla bu start up'ın ana odak noktası olmaya devam etti.
Ayrıca, finans kuruluşlarının blok zinciri teknolojisine olan ilgisi de önemli ölçüde artmıştır: JP Morgan, Goldman Sachs ve Bank of America bankacılık sektörü genelinde blok zincir çerçevesi oluşturmak için bir anlaşma yaparken, NASDAQ ilk blok zinciri denemesini gerçekleştirdi.
2016: DAO Hackleme Olayı
Homestead, Ethereum'un ikinci mainnet’i olarak yayına girdi. Akıllı sözleşmelerin icadı sayesinde Ethereum blok zincirinde yeni bir güven gerektirmeyen organizasyon biçimi kuruldu. Proje adı olan Merkeziyetsiz Otonom Organizasyon (The DAO), artık blok zincir üzerine inşa edilen tüm topluluk liderliğindeki varlıkları tanımlamak için kullanılıyordu. Bu devrim niteliğindeki projenin yarattığı heyecan, eşit yetki dağılımına yönelik benzersiz tasarımından ve o dönemde Ethereum'da 150 milyon USD toplamış olan Ethereum ağındaki ilk yüksek profilli proje olmasından kaynaklanmaktadır. Ancak, gerçek anlamda yükselişe geçmeden önce, bir hacker koddaki güvenlik açıklarından yararlanmayı başararak DAO'nun fonundan 3,6 milyon USD (bazılarına göre 14 milyon USD) çaldı.
Ethereum topluluğunun tamamı büyük bir darbe aldı çünkü saldırı gerçekleştiğinde dolaşımdaki Ethereum'un %14'ü DAO'nun akıllı sözleşmelerinde saklanıyordu. Bir yıllık ağın güvenliği ve hatta yaşayabilirliği ile ilgili çeşitli sorular ortaya çıktı ve madencileri, borsaları ve node (düğüm) operatörlerini 192.000. blokta Ethereum hard forkunu uygulamaya çağırdı.
Bitcoin, blok başına üretilen BTC miktarını 25'ten 12,5'e düşüren İkinci Yarılanma sürecini tamamladı. Bitcoin'in 2017'deki rekor fiyatının arkasındaki tek neden bu değildi, ancak kesinlikle bu, önemli bir etkendi. Dünyanın önde gelen türev piyasası Chicago Mercantile Exchange (CME), BTC Fiyat Endeksini başlatarak piyasadaki kurumsal farkındalığın ve varlığın arttığının sinyalini verdi.
2017: ICO'ların Yılı
Pek çok kişi 2017 yılını kripto para birimleri tarihinin en önemli yılı olarak nitelendiriyor. Toplam 435 ICO gerçekleşti ve 5,6 milyar USD toplandı. En ünlü ICO, aynı zamanda yasal olarak bağlayıcı SAFT (Simple Agreement for Future Tokens) ile SEC uyumlu ilk ICO olan Filecoin'dir. Binance, 2017 yılının ortalarında Changpeng Zhao tarafından kuruldu ve aynı yıl bir ICO'da 15 milyon USD topladı, ancak Çin Eylül ayında ICO yasağıyla akıntıya karşı gitti.
DeFi sektörü (Merkeziyetsiz Finans ), ana kripto teminatlı stablecoin DAI'nin piyasaya sürülmesiyle ortaya çıkmaya başladı. DeFi'nin toplam kilitli değeri (TVL) ilk kez 1 milyon USD seviyesine ulaştı. İlk NFT Oyunu - CryptoKitties - Ethereum'un işlem kapasitesini sınırlarına kadar zorlayarak viral oldu.
Bu arada Japonya, 2017 yılında Bitcoin'i resmi olarak bir para birimi kabul etti ve piyasa için en ilerici düzenleyici ortamı sağladı. Müşterilerine doğrudan Bitcoin satan ilk banka İsviçre merkezli özel banka Falcon oldu. CME ve CBOE (Chicago Board Options Exchange) Bitcoin Vadeli İşlemlerini duyurdu, yani geleneksel sermaye piyasalarındaki büyük oyuncular oyuna katıldı.
2018: Bitcoin’in İlk Tüm Zamanların En Yüksek Seviyesi
Yeni yıla birkaç gün kala, Bitcoin fiyatı yeni tüm zamanların en yüksek seviyesi olan 19.700 USD’ye ulaştı. Diğer kripto para birimleri de bu başarıdan büyük ölçüde faydalandı. Tüm kripto para birimlerinin toplam piyasa değeri 820 milyar USD’ye ulaşarak rekor kırarken, piyasadaki VC (Risk Sermayesi) yatırımları 1 milyar USD’ye ulaştı. Bitget, 2018'in sonlarında kuruldu ve kriptoda sosyal işlemlerin altyapısını oluşturdu.
Fidelity, kripto kurumsal platformunu başlattı ve İsviçre makamları, vergi ödeme seçeneklerine BTC'yi ekledi. Diğer düzenleyici kurumlar da blok zincir kullanımını desteklemeye başladı: Avrupa Birliği, blok zincir projelerinin geliştirilmesi için 300 milyon USD, Güney Kore hükümeti ise 9 milyon USD taahhüt etti.
2019-Günümüz: Küresel ekonominin ayrılmaz bir parçası olma süreci
Sayısız eleştirinin ardından, kripto piyasası kalıcı olduğunu kanıtlamıştır. Sonunda dünya çapında yeni bir varlık sınıfı olarak kabul edilen kripto paralar, küresel finans sisteminin ayrılmaz bir parçası haline geliyor. Elbette daha yapılması gereken çok şey var, ancak bu oldukça etkili ve hayret verici bir yolculuk oldu!
2019: Ölçeklendirme Zamanı!
Bu yıl, Bitcoin işlemlerinin sayısının 400 milyona ulaştı ve günlük Ethereum işlemlerinin sayısının 1 milyonu aştı!. Dünyanın en büyük değerlemesine sahip şirketlerinden biri olan Facebook dijital para birimi planını tanıtırken, bankacılık devi J.P.Morgan da ABD'deki ilk banka destekli tokeni JPM Coin’i piyasaya sürdü.
Yılın rahatsız edici temalarından biri güvenlikti. Aralarında Binance ve BitHumb'ın da bulunduğu yedi kripto borsası hacklendi. Ele geçirilen fonların değeri yaklaşık 160 milyon $’a ulaşarak OneCoin'in saadet zincirinin yarattığı güven sorunlarını daha da artırdı.
2020: Kara Perşembe ama Benzeri Görülmemiş Genişleme
Tüm piyasa, 12 Mart 2020'de yaşanan ve artık sıklıkla "Kara Perşembe" olayı olarak anılan çöküşle büyük bir sarsıntı yaşadı. Kripto para birimlerinin amiral gemisi Bitcoin ve tüm altcoinlerin anası Ethereum bir gün içinde değerlerinin %50'sini kaybederken, DeFi omurgası DAI de USD’ye değer sabitlemesini kaybetti. Bununla birlikte DeFi, Compound'un Yearn Finance, SushiSwap ve Pickle Finance ile birlikte getiri toplayıcılığı planını sunmasıyla bir gelişim gösterdi. Gerçek unicorn olan UniSwap, airdrop terimini ortaya çıkardı; DeFi’de kilitlenen toplam değer 10 milyar USD’ye ulaştı - 2017’deki miktara kıyasla 10.000 kat nominal bir artış.
Ağırlıklı olarak Ethereum blokzinciri üzerine inşa edilen DeFi sektöründe artan faaliyetler, ağdaki sıkışıklık ve yüksek gas ücreti sorunlarını daha da kötüleştirdi. Başlangıçta PoW (iş kanıtı) mutabakat mekanizmasını kullanan Ethereum, Ethereum 2.0'ın stake etme programı (Faz 0) ile PoS (hisse kanıtı) yönetimine geçişini başlattı (mutabakat mekanizması hakkında daha fazla bilgiye buradan ulaşabilirsiniz).
Efsanevi Paul Tudor Jones, Michael Saylor, Stan Druckermiller'in yanı sıra CitiBank ve Grayscale gibi büyük firmalar gibi daha fazla kurumsal oyuncu kripto sektörüne giriş yaptı. SP Dow Jones, sonuç olarak Kripto Endekslerinin yakında piyasaya sürüleceğini duyurdu. Visa, ödeme seçeneklerine USDC'yi ekledi ve LinkedIn, blok zincirin yılın en çok talep gören becerisi olduğunu açıkladı.
2021: DeFi, NFT, Metaverse
Kripto dünyası 2021 yılı boyunca patlama yaşadı. Coinbase halka arz edildi ve Amerikan tarihinde tüm zamanların en büyük yedinci yeni listelemesi olarak kabul edildi. Bitcoin değeri 70.000 USD’ye yaklaşarak Bitcoin'in piyasa değerini 1 trilyon USD ile zirveye taşıdı. Ethereum'un en çok beklenen yükseltmesi olan EIP-1559 gerçekleşti ve fahiş gas ücretlerine sınırlı seviyede bir çözüm getirdi. Ethereum'un rakipleri olan Avalanche ve Solana'nın en büyük 10 kripto para birimi arasına girmesiyle pazar payını yavaş yavaş kaybetti. DeFi bir önceki yıla göre %600'lük bir büyüme göstererek en iyi durumda 200 milyar USD seviyesine ulaştı, ancak aynı zamanda 7,7 milyar USD'lik bir güvenlik açığı da ortaya çıktı - dolandırılan/hacklenen/istismar edilen değer 2020'ye göre %81'lik bir artış gösterdi.
NFT'lerin geri dönüşü ise hiç beklenmeyen bir şeydi. "Tüm zamanların en ünlü NFT satışı" unvanı, NFT sanat eseri ABD merkezli ünlü güzel sanatlar müzayede evi Christie's'de Ethereum cinsinden 69,3 milyon USD'ye satılan Beeple'a ait. Bu, 2021'deki NFT tutkusunun sadece başlangıcıydı. Ayrıca NFT Sanat Eserleri kategorisine giren CryptoPunks, CryptoKitties ve Bored Ape Yacht Club da vardı. Adidas ve Nike da dijital ayakkabı üretimiyle bu kervana katıldı. Bulmacanın son parçası, orijinal NFT Oyunu olarak bir gecede elde ettiği başarı ile Axie Infinity oldu. NFT'ler ana akım haline geldikçe, daha fazla insan bu pazara akın etti ve NFT'lerin grafiksel olarak zengin sanal alan olan Metaverse'e yayılmasını teşvik etti. NFT işlem hacmi 2021 yılında 23 milyar $ olarak kaydedildi.
Hükümetlerin blok zinciri teknolojisini uyarlama konusunda farklı planları vardı. El Salvador Bitcoin'i yasal ödeme aracı olarak kabul etti, ancak Çin kripto ile ilgili tüm faaliyetleri yasakladı ve çeşitli Dijital Yuan pilot uygulamaları başlattı. Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC) kripto ETF'lerini reddetmeye devam etti; kabul edilen tek şey vadeli işlemlere dayalı bir Bitcoin ETF’i (BITO) oldu. Kuzey Amerika ETF'leri ise ilk Bitcoin ETF'inin (BTTC) Toronto Menkul Kıymetler Borsası'nda görücüye çıktığı Kanadalı düzenleyicilerden yeşil ışık aldı.
2022: Dayanıklılığın Kanıtı
Tüm piyasa bu yıla harika bir başlangıç yaptı, ancak Mayıs ayından bu yana her şey biraz rayından çıktı. Terra'nın eskiden 18 milyar USD olan algoritmik stablecoininin çöküşü ve Tether'in değer kaybıyla yarattığı kargaşa, Bitcoin değerinin son boğa döngüsünün zirvesinin üzerine zorluklarla anca çıkması. Korku ve panik piyasanın her köşesini sarmış durumda, ancak bu durum BUIDLer'ların (geliştiricilerin) işini yapmasını engelleyemiyor. Son on yıldaki dalgalanmayı atlatan herkes düşüşten sağlam bir şekilde yararlanıyor, durumu kabul ediyor ama bundan en iyi şekilde yararlanmaya çalışıyor. Durumu idrak etmek, sakin olmak ve geleceğin nasıl gelişeceğini görmek için önümüzde altı ay daha var. Söylendiği gibi, "Yani Bitcoin öldü mü? Burada yenisiniz galiba."
